Rasadnik Plant Agent Beograd

Proizvodnja hortikulturnog sadnog materijala je veoma kompleksna i podrazumeva dva segmenta: proces razmnožavanja i ciklus formiranja/školovanja sadnica, tako da je proces proizvodnje, za razliku od onog u šumarstvu, znatno složeniji po metodama razmnožavanja i višestrukom presađivanju sadnica, dužem vremenu potrebnom za realizaciju sadnog materijala i mnogo širem asortimanu. Veliki deo proizvodnog programa predstavlјaju unutarvrsni taksoni (klonovi) za koje je vegetativno razmnožavanje posebno značajno, jer se osobine zbog kojih se unutarvrsni takson razmnožava, praktično mogu preneti na potomstvo samo na ovaj način. Različita sposobnost pojedinih taksona da se razmnožavaju vegetativno nameće potrebu primene relativno velikog broja metoda, od veoma jednostavnih do vrlo složenih i sofisticiranih.

Ovaj metod autovegetativnog razmnožavanje zasniva se na formiranju adventivnih korenova i/ili pupolјaka u procesu regeneracije nedostajućih delova i organa. Imajući u vidu da reznice stabla, bez obzira na tip, poseduju bar jedan pupolјak, od presudnog značaja je obrazovanje adventivnih korenova. Sposobnost za regeneraciju nedostajućih struktura zasniva se na dve osnovne osobine bilјne ćelije. Prva je totipotentnost, odnosno osobina da svaka ćelija sadrži kompletnu genetsku informaciju neophodnu za rekonstituciju svih bilјnih delova i funkcija, a druga dediferencijacija, odnosno sposobnost izdiferencirane ćelije da postane meristemska i formira novu tačku rasta i razvića. Ove osobine, iako važe za sve ćelije, lakše je ostvariti sa nekim tkivima, dok je za druga to znatno teže. Proizvođač treba da poznaje ove detalјe, i da stvara pogodne uslove sredine u kojima se ove osobine najlakše ispolјavaju, u isto vreme birajući one delove letorasta koji, za datu vrstu, sadrže pomenuta tkiva. Teorijski posmatrano, svaki bilјni organizam je moguće razmnožavati autovegetativno. Međutim, javlјa se niz problema i poteškoća da se ova teorijska postavka realizuje u praksi. Sa jedne strane, kod nekih vrsta i kultivara reznice se veoma lako i jednostavno ožilјavaju, dok se kod drugih one mogu ožiliti samo ako se obezbede optimalni uslovi, odnosno ako se uzmu u obzir brojni faktori koji na ovaj proces mogu imati limitirajući uticaj. Pored endogenih faktora ništa manji značaj nemaju ni uslovi sredine (ekološki faktori). Preduslov svakog proizvodnog ciklusa autovegetativne reprodukcije je da se obezbedi polazni materijala, čiji kvalitet i kvantitet garantuju uspešnu i ekonomski opravdanu proizvodnju. Matične bilјke sa kojih se sakuplјaju reznice moraju da budu tačno identifikovane, bez glјivičnih i virusnih bolesti i insekata, u optimalnom fiziološkom stanju i da se nalaze u neposrednoj blizini ožilišta. Polazni vegetativni materijal moguće je obezbediti sa bilјaka izvan rasadnika (iz parkova, drvoreda i drugih slobodnih površina), sa sadnica u rasadniku i sa bilјaka iz oformlјenog i registrovanog matičnjaka, što je svakako najbolјi i najprimereniji način dobijanja reznica za vegetativnu reprodukciju. U zavisnosti od stepena odrvenjenosti izbojaka reznice stabla mogu biti zrele, poluzrele i zelene. Zrele reznice Zrele, odrvenjene, lignificirane ili zimske reznice su dijelovi dormantnih letorasta, bez listova, koji su potpuno odrvenjeni, a sekundarno deblјanje je potpuno završeno. Postoji nekoliko podtipova zrelih reznica: obične (najčešće se primjenjuju), sa petom, t-reznice i jednonodusne reznice. Iako je broj vrsta i kultivara koji se razmnožavaju zrelim reznicama najmanji u poređenju sa brojem vrsta i kultivara koji se razmnožavaju pluzrelim i zelenim reznicama, ipak obuhvata dosta širok asortiman iz različitih grupa uglavnom lišćarskog sadnog materijala. Zrele reznice su fleksibilnije u pogledu sakuplјanja, manipulacije, skladištenja i uslova sredine pri ožilјavanju, a mogu se transportovati bez problema na veća rastojanja. Najbolјe je da se sakuplјaju iz matičnjaka. Matične bilјke treba da su potpuno osunčane i treba ih intenzivno orezivati svake godine (rejuvenilizacija) čime se dobija odličan materijal za reznice, koji se bolјe ožilјava od onog sa mlađih bilјaka. Sezona sakuplјanja zrelih reznica je dosta duga i počinje od odbacivanja lista do nekoliko nedelјa pred otvaranje (proliferaciju) pupolјaka. Poluzrele reznice Poluzrele, poluodrvenjene ili semilignificirane reznice su delovi letorasta koji ulaze u fazu letnje dormantnosti i čije tkivo je na prelazu iz zelјastog stanja u odrvenjeno. Ove reznice su značajan metod vegetativnog razmnožavanja za veliki broj četinara i zimzelenih lišćara. Kod četinara poluzrelim reznicama se razmnožavaju uglavnom unutarvrsni taksoni, dok je vrste lakše razmnožiti semenom, za razliku od zimzelenih lišćara gdje se poluzrele reznice koriste podjednako i za vrste i za kultivare, zbog čestih problema sa generativnom reprodukcijom. Reznice treba sakuplјati iz stalnih matičnjaka u ranim jutarnjim časovima. Najoptimalniji period uzimanja reznica za ožilјavanje, za većinu vrsta i kultivara zimzelenih lišćara i četinara, je krajem avgusta i početkom septembra do početka oktobra. Dobrim rasporedom vremena pobadanja moguće je kod nekih vrsta ostvariti dva ciklusa ožilјavanja tokom perioda jesen- zima. Reznice ne treba sakuplјati kada je temperatura vazduha ispod nule. Razlikuje se nekoliko tipova poluzrelih reznica: obične (najčešće u uputrbi), sa petom, jednonodusne i t-reznice. Zelene reznice Zelene, neodrvenjene ili letnje reznice su delovi aktivnih letorasta, sa listovima, koji još nisu odrvenili. U poređenju sa zrelim i pluzrelim reznicama ožilјavanje je najbrže i najlakše, ali su istovremeno uslovi za ožilјavanje najzahtjevniji. Većina zelenih reznica se ožili za 2-5 nedelјa. Zelenim reznicama se razmnožavaju prvenstveno listopadne lišćarske vrste, ali i ograničen broj zimzelenih (Erica, Hebe, Ceanothus). Zelene reznice se sakuplјaju neposredno poslije olistavanja, čim lјetorasti dostignu potrebne dimenzije. Proces ožiljavanja poluzrelih i zelenih reznica pod veštačkom izmaglicom Za uspeh ožilјavanja poluzrelih i zelenih reznica je najvažnije da one ostanu turgidne od trenutka odvajanja od matične bilјke do formiranja žila i aktivnog usvajanja vode. Zbog toga se ožilišta ovih reznica moraju organizovati u zaštićenim objektima. To su najčešće plastenici sa instaliranim sistemom za stvaranje veštačke izmaglice (tkz. mist-sistem) i podignutim toplim lejama. Prednost plastenika je u tome što su u njemu reznice izložene skoro punoj svetlosti iz svih pravaca u toku cijelog dana. Naime, poslednjih nekoliko decenija, stvoreni su novi metodi za redukovanje transpiracije, dok se istovremeno omogućava reznicama da koriste izloženost suncu radi obavlјanja normalnih životnih funkcija. Ovi metodi su doveli do važnih promjena u praksi vegetativnog razmnožavanja i mogu biti klasifikovani u dve grupe: humidifikacija (zamaglјivanje) i vještačka izmaglica.

Korišćenje kvalitetnog supstrata jedan je od osnovnih kriterijuma za uspeh ožilјavanja. Taj uspeh se ogleda kako u pogledu procenta dobijenih ožilјenica, tako u pogledu njihovog kvaliteta (broj primarnih i sekundarnih žilica, dužina žilica i dr.). Supstrat za ožilјavanje ima četiri funkcije: da održava reznicu u uspravnom polužaju tokom procesa ožilјavanja, da obezbedi vlagu reznici, da obezbedi aeraciju u prostoru oko osnove reznice i da obezbedi tamu u osnovi reznice koja pogoduje rizogenezi. Optimalan supstrat za ožilјavanje treba da ima dobru strukturu, poroznost, visok retencioni kapacitet, dobru dreniranost, da ne sadrži hranlјive mineralne materije, organske i neorganske štetne materije, prouzrokovače parazitskih bilјnih bolesti i semena korova, da ima odgovarajuću pH vrednost (najčešće 5,5-6,5). Kod vrsta koje se dobro razvijaju u kiseloj sredini pH vrednost od 4 do 5 više odgovara. Veliki broj materijala prirodnog i veštačkog porekla kao što su treset, kompostirana kora, pesak, agroperlit, vermikulit, stiropor i dr. mogu se koristiti kao supstrat za ožilјavanje, ali su se određene mešavine tih materijala pokazale kao optimalnija rešenja.

Nakon ožiljavanja, odnosno formiranja korena, koje traje različito vreme u zavisnosti od termina pobadanja, tipa ožilišta i taksona koji se ožilјava, ožilјenice se postepeno privikavaju na uslove spolјašnje sredine, prvo redukcijom veštačke izmaglice i provetravanjem. Zatim se ožilјenice presađuju u PVC kese ili kontejnere drugog tipa (saksije i sl.) odgovarajuće zapremine, iznose iz plastenika i postavlјaju u leje pod zasenom. Ovo je vrlo osetlјiva faza, i od posebnog značaja, jer se u suprotnom, pri direktnom izlaganju uslovima spolјašnje sredine mogu javiti veliki gubici. Ovako presađene ožilјenice se gaje (redovna primena preventivnih, i po potrebi represivnih mera zaštite, adekvatna prihrana, zalivanje i dr.) jedan vegetacioni period, a nakon toga presađuju u rastilište (tkz. školu) parcele na otvorenom preostoru, ili kontejnere veće zapremine, gde, u zavisnosti od osobina taksona, ostaju 3-4 godine. Na ovaj način postiže se najveći uspeh u proizvodnji, jer su gubici prilikom presadnje svedeni na minimum, gotovo zanemarlјivi.

Za školovanje, tj. gajenje sadnica u rastilištu neophodno je izvršiti adekvatnu pripremu. Priprema obuhvata primenu niza mera od grube i fine obrade zemlјišta, melioracionih mera (ako su neophodne), dezinfekcije, đubrenja do kopanje rupa za sadnju. Razmak sadnje u rastilištu zavisi od osobina pojedinih taksona, prije svega forme rasta, i u proseku iznosi 0,7x0,7 m. Posle izvršene sadnje, u narednim godinama primenjuju se mere nege i zaštite koje obuhvataju: međuredno kultiviranje, okopavanje, zalivanje, prihranu, pinciranje i orezivanje pojedinih taksona, suzbijanje korovske vegetacije, zaštitu od prouzrokovača bilјnih bolesti (fitopatogene glјive), insekata i drugih štetočina. Nakon 3-4 godine, sadnice većine kultivara imaju optimalne dimenzije i formu za sadnju na terenu.